MICHAEL PODULKE EN DIEUWKE BAKKER VAN GALERIE MOKUM BETROKKEN BIJ DE DOOD VAN FERDINAND ERFMANN?

MICHAEL PODULKE EN DIEUWKE BAKKER VAN GALERIE MOKUM BETROKKEN BIJ DE DOOD VAN FERDINAND ERFMANN?

Ferdinand George Erfmann (1901-1968) was een selfmade en excentrieke kunstenaar. Tijdens zijn leven verkocht hij bijna nooit iets. Zijn kleine appartement in Amsterdam was zo vol met schilderijen dat hij er nauwelijks kon wonen.
Erfmann stierf plotseling heel onverwacht in 1968 tijdens een vakantie op Sardinië. Hij had Podulke en Bakker van Galerie Mokum van zijn vakantie op de hoogte gebracht. Hetgeen hij beter niet had kunnen doen want het edele duo Podulke en Bakker reisden hem achterna. Ze waren al maanden bezig om Erfmann te overtuigen dat hij zijn nalatenschap aan Galerie moest laten. Erfmann weigerde. Deze schilder werd ingepalmd door de ex-kellner van Arti et Amicitiae, Eugène Siau, die een galerie was begonnen aan de Brouwersgracht..
Per testament liet Erfmann al zijn werk na aan het Stedelijk Museum in Amsterdam. Het museum aanvaardde echter slechts een klein deel, gaf een aantal werken weg en zette een aanzienlijk deel bij vullis waar het werd opgehaald door een koopman van het Waterlooplein. De ‘Meester Vervalser’ GeertJan Jansen kocht daar de fotoboeken waarin kleuren fotos van Erfmann als circus artiest. Korte tijd heb ik deze fotoboeken in bezit gehad via kunstverzamelaar Sjouk Stigter. De kleuren fotos in een A4 formaat waren niet van een optimale kwaliteit herinner ik mij. Doorgaans onderbelicht. Enige tijd heb ik de albums in huis gehad en helaas verzuimd om de fotos te kopiëren. Ik zag nooit veel in het vlakke, krijterige werk van Erfmann dat in slechts één laag schildertechnisch aan de magere kant bleef.Dieuwke Bakker en Michael Podulke– eigenaren van Galerie Mokum te Amsterdam– zagen niettemin de kwaliteit van het werk en Erfmann werd posthuum alsnog een bekende kunstenaar.

Fred van der Wal: Dieuwke Bakker zag niettemin de kwaliteit van het werk beweert voormalige eigenaresse Janna van Zon van Galerie Mokum? Hoezo? Erfmann was al een paar jaar een schilder die  exposure kreeg door de afwijzing door het Stedelijk Museum dat alleen in Amerikaanse kunst en naar voorbeeld van de Amerikanen namaak Nederlandse kunstenaars protegeerde in plaats van authentiek werk.
Het merendeel van de werken en de gehele documentatie van Erfmann werden door de directie met goedkeuring van directeur Mr. E. de Wilde voor het Stedelijk Museum op straat bij de vuilnis gezet. Enkele werken werden als troostprijs uitgekozen door het Stedelijk.

Schilderijen van Erfmann in Mokum waren laag geprijsd in de zestiger jaren. De prijzen lagen rond de f 700 gulden per stuk. Anno nu 2021 is de prijs voor een Erfmann rond de 20000 euro.
De rest van de boedel van Erfmann werd verdeeld over provinciale musea en de documentatie en meerdere werken verdwenen voor goed. Een goede les voor Nederlandse schilders die hun werk met een nobel gebaar in de ijdele hoop posthuum “beroemd te worden” aan het Stedelijk willen schenken om daar nog eens over na te denken. Bij de bekende lijstenmaker Heydenrijk te Amsterdam verdwenen 17 Erfmann schilderijen door een inbraak. Betrokkenen bij deze inbraak zijn drie mij bekende Amsterdammers en mogelijk de Londense kunsthandelaar Jimmy Macmullan van Obelisk Gallery.
Januari tot zomer 1968 hadden Podulke en Bakker (waar ik bij was) de mond vol van de mogelijkheid tot het verwerven van de erfrechten op het totale Erfmann oeuvre. Concurrent Galerie Siau wilde in zee gaan met Erfmann tot grote frustraties van het duo van Galerie Mokum.
De schilder Erfmann die ik wel eens in Galerie Mokum tegen kwam was een lastig mens. In 1967 sprak ik hem enkele keren.
Ik zie hem nog voor me in zijn plus four broek voor de etalage van Galerie Mokum aan de Amstel van zijn racefiets stappen.
Het volgende incident kenmerkt Erfmann.
Podulke had met zijn charme net een vrouwelijke klant in Galerie Mokum ingepalmd om een klein schilderij van zijn hand (Podulke) te verkopen voor f 800,-
Erfmann kwam binnen en gaf met verontwaardigde stem luidkeels commentaar: “Wat! Acht honderd gulden voor die postzegel? En mijn schilderijen die tien maal zo groot zijn brengen nog niet eens dat bedrag op! Schande!”
De verkoop van het Podulke schilderijtje ging niet door en de vrouw die het wilde kopen vluchtte in paniek de Galerie aan de Amstel 186 uit.

Maanden lang spraken Podulke en Bakker niet alleen over Erfmann, ze poogden de schilder voor de zoveelste maal te bewegen tot overdragen van al zijn werken na zijn dood aan Galerie Mokum, hetgeen Erfmann weigerde.
Bij een eerste expositie van het werk van Erfmann in Galerie Mokum verkocht hij acht schilderijen.
Een golf van bewondering en afgunst ging door de artiesten bent van Arti et Amicitiae waar Erfmann nog nooit een schilderij had verkocht.

Zomer 1968 ging Erfmann op vakantie naar Sardinië. Podulke en Bakker reisde hem achterna om de schilder “toevallig” op het strand te treffen. Ik geloof in een set up.
Een scenario waarbij het ongetwijfeld op ruzie uit draaide tussen Erfmann en het sinistere duo Podulke en Bakker is denkbaar.
De schilder verdronk in zee, volgens geruchten aan een hartaanval. Hetgeen niet erg aannemelijk lijkt daar Erfmann kerngezond was, atleties en geen alcoholist. Het amateuristische politie onderzoek op Sardinië wees niet uit dat het overlijden op een misdaad leek.
Ik zie als mogelijkheid dat de fysiek sterke Podulke de schilder Erfmann is achterna gezwommen en heeft verdronken. Als WO 2 veteraan zal het niet de eerste dode zijn geweest die op naam van Podulke stond.
Het viel mij op dat Podulke en Bakker na de “werkvakantie” op Sardinië terug kwamen met een uiterst merkwaardig verhaal dat ze nerveus op disten.
Ze ontkenden beiden mij net wat al te nadrukkelijk elke betrokkenheid bij de dood van Erfmann.
Ik had gelijk mijn twijfels.

Het eerste schilders oeuvre dat Galerie Mokum verwierf was de verdienste van Podulke. De totale Sal Meijer collectie werd voor 20000 gulden gekocht van de erfgenamen waaronder tot Dieuwkes afschuw een Duitser toe behoorde en bracht in de loop van de tijd een veelvoud op. Ongetwijfeld was het plan gerezen bij de Mokum galeriehouders een tweede slag te slaan met de Erfmannen.

De Volkskrant ROB GOLLIN − 19/11/94

Geert Jan Jansen belandde in kringen rond Galerie Mokum, die werd gedreven door een kleurrijk stel: Michael Podulke, een zwaar drinkende Amerikaan van Poolse afkomst, en Dieuwke Bakker, een voormalig reclasseringsambtenaar die onderhevig was aan snel wisselende stemmingen.
De galerie bevorderde het magisch realisme. Janssen organiseerde volgens eigen zeggen soms exposities icm met de beide galerie eigenaren.

Fred van der Wal: GeertJan Jansen organiseerde binnen Galerie Mokum niets en verleende hooguit hand- en spandiensten aan het duo Podulke en Bakker.

Er was geregeld publiciteit rond Mokum. Als er erotische kunst hing, gooide Podulke zelf de ruiten in en belde daarna de krant, de politie en de verzekering.
Toen de relatie tussen de galeriehouders uit elkaar spatte, kwam Janssen knel te zitten.
‘Als je voor de één was, was je tegen de ander.’

Fred van der Wal: Jansen zat helemaal niet “knel”. Hij koos vanaf het begin voor Michael Podulke.

Bakker beschuldigde Janssen en Podulke ervan zeventien tot twintig schilderijen van Ferdinand Erfmann uit een lijstenmakerij te hebben gestolen. Venema schrijft in zijn boek dat hij ze ooit een keer kreeg aangeboden, van Henk Ernste. Janssen ontkent.
‘Het was geen diefstal. Dieuwke was in die tijd paranoïde. Ze verbleef geregeld in een inrichting.’

Fred van der Wal: De schilderijen zijn wel degelijk gestolen bij een lijstenmakerij en werden later voor 40000 gulden aangeboden in het zwarte kunst circuit. Een mooie Erfmann doet op de veiling met als top prijs een 53000 euro de laatste jaren.

Fred van der Wal: Dieuwke vermoedde dat de gestolen Erfmannen naar de Londense galeriehouder Jimmy Macmullan van Obelisk Gallery waren vervoerd. De naieve auteur Henk Romijn Meijer is gaan kijken in de galerie in Londen of ze daar soms waren.
MacMullen liet de auteur het hele pand zien van de galerie. Er was uiteraard geen Erfmann te bekennen.
Macmullen heb ik een paar dagen meegemaakt in Amsterdam. Hij bood mij aan om mijn werk in zijn galerie te exposeren als ik met Galerie Mokum zou breken en met hem de nacht door te brengen in een Amsterdams hotel. Tevens zou ik een expositie kunnen krijgen in de Obelisk Gallery te Boston. Ik dacht gelijk: smoesjes om me in bed te lullen.

Daar de Londense galerist voortdurend stomdronken was, over zijn bezoeken aan een kliniek voor geslachtszieken te Londen zag ik er van af hem ook maar met één vinger aan te raken.

Macmullen had reden voor zijn rancune tegen Podulke en Bakker zoals hij mij zelf mede deelde tijdens zijn bezoek aan Amsterdam. Het duo Podulke en Bakker hadden hem, volgens zijn zeggen toen hij stom dronken was-en Jimmy Macmullan met zijn dikke pens kon heel wat alcohol in nemen- voor 15000 gulden rommel verkocht. In de kunsthandel vraagt zo’n streek om repercussies.

Fredinad Erfmann was een eenzame vrijgezel en leek niet bepaald voor het geluk geboren. Hij had een voorkeur voor zwaargebouwde vrouwen. In een notitieboekje noteerde hij de namen van zeven van “de schoonste meisjes” die hij ooit zag.
“Eén dezer schoonste der schonen had ik moeten ten huwelijk vragen! Jammer, eeuwig jammer, dat ik dat niet gedaan heb, want dan had ik meer geluk in mijn leven gehad dan ik nu gehad heb. Een mensch betreurt alles te laat!”
Zijn favoriete vrouw noemde hij zijn “Mastodont”. Een wijf als een dragonder met een kont als een driezitsbank. Hij huwde haar niet o.a. omdat hij ten gevolge va zijn suikerziekte impotent was.

Het werk van Erfmann behoort meer tot de Duitse Neue Sachlichkeit dan tot het binnenhuiskamer realisme dat Dieuwke Bakker promootte. Toen ik haar eens wees op de Neue Sachlichkeit in 1968 ontstak Dieuwke Bakker in woede en vloekte me de galerie uit. De schreeuwerige galeriehoudster had weinig kennis van de twintigste eeuwse kunstge-schiedenis bleek weer eens.
Erfmann droeg graag dameskleding. Hij bewonderde het verschijnsel vrouw zo sterk dat hij zijn eigen vrouw werd voor de spiegel en de camera.

Galerie Mokum, die Erfmann tegen zijn zin inlijfde bij de naïeven bij gebrek aan kennis van beide galeriehouders Michael Podulke en Dieuwke Bakker, moest een groot deel van zijn nalatenschap terughalen van het Waterlooplein.
In de jaren zestig en zeventig werd het werk van Erfmann door Mokum gebracht, maar in de jaren tachtig kreeg hij met solotentoonstellingen in Rotterdam en in Deurne eindelijk de ‘aparte’ status die hij verdient.
Schildertechnisch valt er weinig te beleven aan de doeken van Erfmann. Ze zijn vlak, krijterig en in één laag geschilderd. Het werk maakte altijd een doodse indruk op mij.

Niet eerder geëxposeerde aquarellen, tekeningen en schilderijen van Erfmannen werden tentoongesteld vrijdag 13 november tot 9 december 1981

Maart 1984 exposeerde Galerie Mokum nog niet eerder geëxposeerde schilderijen en tekeningen van Erfmann van vrijdag 16 maart tot 16 april 1984.

“Toch verdiende hij voor de oorlog zijn geld vooral als toneelspeler” lees ik in een beschrijving van Erfmann. Dit is onjuist, ook tijdens WO2 heeft Erfmann toneel gespeeld o.a. in een toneelstuk waar actrice Pauky Bigot ook in speelde. Waarschijnlijk heeft hij voor de Kultuurkamer getekend.